Voorwoord DE WAAKHOND EN DE DIEF
1. Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, criticaled., ed. W. Terrence Gordon (Corte Madera, CA: Gingko, 2003), 5.
2. Ibid., 30.
3. Ibid., 31.
4. Ibid., 23.
5. Ibid., 31.
6. David Thomson, Have You Seen?: A Personal Introduction to 1,000 Films (New York: Knopf, 2008), 149.
Een HAL EN IK
1. Heather Pringle, ‘Is Google Making Archaeologists Smarter?’ Op: Beyond Stone & Bone-blog (Archaeological Institute of America), 27 februari 2009, http://archaeology.org/blog/?p=332.
2. Clive Thompson, ‘Your Outboard Brain Knows All’. In: Wired, oktober 2007.
3. Scott Karp, ‘The Evolution from Linear Thought to networked Thought’. Op: Publishing 2.0-blog, 9 februari 2008, http://publishing2.com/2008/02/09/the-evolution-from-linear-thought-to-networked-thought.
4. Bruce Friedman, ‘How Google Is Changing Our Information-Seeking Behavior’. Op: Lab Soft News-blog, 6 februari 2008, http://labsoftnews.typepad.com/lab_soft_news/2008/02/how-google-is-c.html. Shallows_7pp.indd 225 3/12/10 3:51 PM.
5. Philip Davis, ‘Is Google Making Us Stupid? Nope!’. Op: The Scholarly Kitchenblog, 16 juni 2008, http://scholarlykitchen.sspnet.org/2008/06/16/is-google-making-us-stupid-nope.
6. Scott Karp, ‘Connecting the Dots of the Web Revolution.’ Op: Publishing 2.0-blog, 17 juni 2008, http://publishing2.com/2008/06/17/connecting-the-dots-of-the-web-revolution.
7. Davis, ‘Is Google Making Us Stupid? Nope!’
8. Don Tapscott, ‘How Digital Technology Has Changed the Brain. In: BusinessWeek Online, 10 november 2008, www.businessweek.com/technology/content/nov2008/tc2008117_034517.htm.
9. Don Tapscott, ‘How to Teach and Manage “Generation Net”’, BusinessWeek Online, 30 november 2008, www.businessweek.com/technology/content/nov2008/tc20081130_713563.htm.
10. Geciteerd in Naomi S. Baron, Always On: Language in an Online and Mobile World (Oxford: Oxford University Press, 2008), 204.
11. John Battelle, ‘Google: Making Nick Carr Stupid, but It’s Made This Guy Smarter’. Op: John Battelle’s Searchblog, 10 juni 2008, http://battellemedia.com/archives/004494.php.
12. John G. Kemeny, Man and the Computer (New York: Scribner, 1972), 21.
13. Gary Wolfe, ‘The (Second Phase of the) Revolution Has Begun’. In: Wired, oktober 1994.
Twee DE VITALE PADEN
1. Sverre Avnskog, ‘Who Was Rasmus Malling-Hansen?’. In: Malling-Hansen Society, 2006, www.malling-hansen.org/fileadmin/biography/biography.pdf.
2. Het verhaal van Nietzsche en zijn schrijfmachine is gebaseerd op Friedrich A. Kittler, Gramophone, Film, Typewriter (Stanford: Stanford University Press, 1999), 200–203; J. C. Nyíri, ‘Thinking with a Word Processor’. In: Philosophy and the Cognitive Sciences, ed. R. Casati (Wenen: Hölder-Pichler-Tempsky, 1994), 63–74; Christian J. Emden, Nietzsche on Language, Consciousness, and the Body (Champaign: University of Illinois Press, 2005), 27–29; en Curtis Cate, Friedrich Nietzsche (Woodstock, NY: Overlook, 2005), 315–318.
3. Joseph LeDoux, Synaptic Self: How Our Brains Become Who We Are (New York: Penguin, 2002), 38–39.
4. Behalve de honderdmiljard neuronen in onze hersenen zijn er ongeveer één biljoen gliacellen of glia. Ooit werd aangenomen dat glia inerte cellen waren die voornamelijk als beschermlaag dienden voor de neuronen. (Glia is het Griekse woord voor ‘lijm’.) Maar in de laatste twintig jaar hebben neurowetenschappers aanwijzingen gevonden dat de glia wellicht een belangrijke rol spelen in het functioneren van de hersenen. De stercel, een veelvoorkomende soort gliale cel, blijkt koolstofatomen af te scheiden en neurotransmitters te produceren als reactie op signalen van andere cellen. Verdere ontdekkingen over de glia zouden onze kennis over de werking van de hersenen kunnen vergroten. Voor een goed overzicht over dit onderwerp, zie Carl Zimmer, ‘The Dark Matter of the Human Brain’. In: Discover, september 2009.
5. J. Z. Young, Doubt and Certainty in Science: A Biologist’s Reflections on the Brain (London: Oxford University Press, 1951), 36.
6. William James, The Principles of Psychology, vol. 1 (New York: Holt, 1890), 104–106. De vertaling van Dumonts essay is gebaseerd op de Amerikaanse vertaling die James E. Black en William T. Greenough gaven in ‘Induction of Pattern in Neural Structure by Experience: Implications for Cognitive Development’. In: Advances in Developmental Psychology, vol. 4, ed. Michael E. Lamb, Ann L. Brown, en Barbara Rogoff (Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1986), 1.
7. Zie Norman Doidge, The Brain That Changes Itself: Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science (New York: Penguin, 2007), 223.
8. Geciteerd in Jeffrey M. Schwartz en Sharon Begley, The Mind and the Brain: Neuroplasticity and the Power of Mental Force (New York: Harper Perennial, 2003), 130.
9. Geciteerd in Doidge, Brain That Changes Itself, 201.
10. De Nobelprijswinnaar David Hubel maakte deze opmerking in een gesprek met de neurochirurg Joseph Boden, aldus Schwartz en Begley in Mind and the Brain, 25.
11. Doidge, Brain That Changes Itself, xviii.
12. Een video van de discussie tussen Mailer en McLuhan is te zien op Google Videos: http://video.google.com/videoplay?docid=5470443898801103219.
13. Schwartz en Begley, Mind and the Brain, 175.
14. R. L. Paul, H. Goodman en M. Merzenich, ‘Alterations in Mechanoreceptor Input to Brodmann’s Areas 1 and 3 of the Postcentral Hand Area of Macaca mulatta after Nerve Section and Regeneration’. In: Brain Research, 39, no. 1 (april 1972): 1–19.
15. Geciteerd in Schwartz en Begley, Mind and the Brain, 177.
16. James Olds, interview met de schrijver, 1 februari 2008.
17. Graham Lawton, ‘Is It Worth Going to the Mind Gym?’. In: New Scientist, 12 januari 2008.
18. De werking van de synapsen is uitermate gecompliceerd en wordt beïnvloed door een uitgebreide reeks chemische stoffen waaronder transmitters zoals glutamaat (dat de overbrenging van elektrische signalen tussen de neuronen bevordert) en GABA (gamma-aminoboterzuur, dat de doorgifte van de signalen remt) en diverse modulatoren zoals serotonine, dopamine, testosteron en estrogeen, die de doeltreffendheid van de transmitters beïnvloeden. In zeldzame gevallen is er sprake van een fusie tussen de membranen van de neuronen, zodat elektrische signalen kunnen passeren zonder tussenkomst van synapsen. Zie LeDoux, Synaptic Self, met name 49–64.
19. Eric R. Kandel, In Search of Memory: The Emergence of a New Science of Mind (New York: Norton, 2006), 198–207. Zie ook Bruce E. Wexler, Brain and Culture: Neurobiology, Ideology, and Social Change (Cambridge, MA: MIT Press, 2006), 27–29.
20. Kandel, In Search of Memory, 202–203.
21. LeDoux, Synaptic Self, 3.
22. Het gebruik van de visuele cortex bij het lezen van braille is beschreven in een experiment dat werd uitgevoerd door Alvaro Pascual-Leone in 1993. Zie Doidge, Brain That Changes Itself, 200.
23. McGovern Institute for Brain Research, ‘What Drives Brain Changes in Macular Degeneration?’, persbericht, 4 maart 2009.
24. Sandra Blakesley, ‘Missing Limbs, Still Atingle, Are Clues to Changes in the Brain’. In: New York Times, 10 november 1992.
25. In een aantal veelbelovende experimentele behandelingen van alzheimer die momenteel met aanzienlijk succes op muizen worden getest, wordt met nieuwe medicijnen gewerkt. Deze bevorderen de plastische synaptische veranderingen die de vorming van het geheugen versterken. Zie J.-S. Guan, S. J. Haggarty, E. Giacometti, et al., ‘HDAC2 Negatively Regulates Memory Formation and Synaptic Plasticity’. In: Nature, 459 (7 mei 2009): 55–60.
26. Mark Hallett, ‘Neuroplasticity and Rehabilitation’. In: Journal of Rehabilitation Research and Development, 42, no. 4 (juli–augustus 2005): xvii–xxii.
27. A. Pascual-Leone, A. Amedi, F. Fregni en L. B. Merabet, ‘The Plastic Human Brain Cortex’. In: Annual Review of Neuroscience, 28 (2005): 377–401.
28. David J. Buller, Adapting Minds: Evolutionary Psychology and the Persistent Quest for Human Nature (Cambridge, MA: MIT Press, 2005), 136–142.
29. M. A. Umiltà, L. Escola, I. Instkirveli, et al., ‘When Pliers Become Fingers in the Monkey Motor System’. In: Proceedings of the National Academy of Sciences, 105, no. 6 (12 februari 2008): 2209–2213. Zie ook Angelo Maravita en Atsushi Iriki, ‘Tools for the Body (Schema)’. In: Trends in Cognitive Science, 8, no. 2 (februari 2004): 79–86.
30. E. A. Maguire, D. G. Gadian, I. S. Johnsrude, et al., ‘Navigation-Related Structural Change in the Hippocampi of Taxi Drivers’. In: Proceedings of the National Academy of Sciences, 97, no. 8 (11 april 2000): 4398–4403. Zie ook E. A. Maguire, H. J. Spiers, C. D. Good, et al., ‘Navigation Expertise and the Human Hippocampus: A Structural Brain Imaging Analysis’. In: Hippocampus, 13, no. 2 (2003): 250–259; en Alex Hutchinson, ‘Global Impositioning Systems’. In: Walrus, november 2009.
31. A. Pascual-Leone, D. Nguyet, L. G. Cohen, et al., ‘Modulation of Muscle Responses Evoked by Transcranial Magnetic Stimulation during the Acquisition of New Fine Motor Skills’. In: Journal of Neurophysiology, 74, no. 3 (1995): 1037–1045. Zie ook Doidge, Brain That Changes Itself, 200–202.
32. Michael Greenberg, ‘Just Remember This’. In: New York Review of Books, 4 december 2008.
33. Doidge, Brain That Changes Itself, 317.
34. Ibid., 108.
35. Pascual-Leone et al., ‘Plastic Human Brain Cortex.’ Zie ook Sharon Begley, Train Your Mind, Change Your Brain: How a New Science Reveals Our Extraordinary Potential to Transform Ourselves (New York: Ballantine, 2007), 244.
36. Doidge, Brain That Changes Itself 59.
37. Schwartz en Begley, Mind and the Brain, 201.
Aanvullend OVER WAARAAN HET BREIN DENKT ALS HET OVER ZICHZELF DENKT
1. De vertaling van de citaten uit Aristoteles’ Over de lichaamsdelen van dieren is gebaseerd op de veelvuldig herdrukte Amerikaanse vertaling van William Ogle.
2. Robert L. Martensen, The Brain Takes Shape: An Early History (New York: Oxford University Press, 2004), 50.
3. René Descartes, The World and Other Writings, ed. Stephen Gaukroger (Cambridge: Cambridge University Press, 1998), 106–40.
4. Martensen, Brain Takes Shape, 66.
Drie GEREEDSCHAPPEN VAN DE GEEST
1. Vincent Virga en de Library of Congress, Cartographia (New York: Little, Brown, 2007), 5.
2. Ibid.
3. Arthur H. Robinson, Early Thematic Mapping in the History of Cartography (Chicago: University of Chicago Press, 1982), 1.
4. Jacques Le Goff, Time, Work, and Culture in the Middle Ages (Chicago: University of Chicago Press, 1980), 44.
5. David S. Landes, Revolution in Time: Clocks and the Making of the Modern World (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2000), 76.
6. Lynn White Jr., Medieval Technology and Social Change (New York: Oxford University Press, 1964), 124.
7. Landes, Revolution in Time, 92–93.
8. Lewis Mumford, Technics and Civilization (New York: Harcourt Brace, 1963), 15. De vooraanstaande computerwetenschapper Danny Hillis merkt op dat ‘de computer, die op een mechanische manier van tevoren opgestelde regels uitvoert, de directe afstammeling is van de klok’. W. Daniel Hillis, ‘The Clock’. In: The Greatest Inventions of the Past 2,000 Years, ed. John Brockman (New York: Simon & Schuster, 2000), 141.
9. Karl Marx, The Poverty of Philosophy (New York: Cosimo, 2008), 119.
10. Ralph Waldo Emerson, ‘Ode, Inscribed to W. H. Channing’. In: Collected Poems and Translations (New York: Library of America, 1994), 63.
11. Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, critical ed., ed. W. Terrence Gordon (Corte Madera, CA: Gingko, 2003), 68. Voor een meer recente uiting van zijn standpunten, zie Kevin Kelly, ‘Humans Are the Sex Organs of Technology’. Op: The Technium-blog, 16 februari 2007, www.kk.org/thetechnium/archives/2007/02/humans_are_the.php.
12. James W. Carey, Communication as Culture: Essays on Media and Society (New York: Routledge, 2008), 107.
13. Langdon Winner, ‘Technologies as Forms of Life’. In: Readings in the Philosophy of Technology, ed. David M. Kaplan (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2004), 105.
14. Ralph Waldo Emerson, ‘Intellect’. In: Emerson: Essays and Lectures (New York: Library of America, 1983), 417.
15. Zie Maryanne Wolf, Proust and the Squid: The Story and Science of the Reading Brain (New York: Harper, 2007), 217.
16. H. G. Wells, World Brain (New York: Doubleday, Doran, 1938), vii.
17. René Descartes, The Philosophical Writings of Descartes, vol. 3, The Correspondence (Cambridge: Cambridge University Press, 1991), 304.
18. Walter J. Ong, Orality and Literacy (New York: Routledge, 2002), 82.
19. F. Ostrosky-Solís, Miguel Arellano García, en Martha Pérez, ‘Can Learning to Read and Write Change the Brain Organization? An Electrophysiological Study’. In: International Journal of Psychology, 39, no. 1 (2004): 27–35.
20. Wolf, Proust and the Squid, 36.
21. E. Paulesu, J.-F. Démonet, F. Fazio, et al., ‘Dyslexia: Cultural Diversity and Biological Unity’. In: Science, 291 (16 maart 2001): 2165–2167. Zie ook Maggie Jackson, Distracted: The Erosion of Attention and the Coming Dark Age (Amherst, NY: Prometheus, 2008), 168–169.
22. Wolf, Proust and the Squid, 29.
23. Ibid., 34.
24. Ibid., 60–65.
25. De vertaling van de citaten uit Phaedrus is gebaseerd op de populaire Amerikaanse vertaling van Reginald Hackforth en Benjamin Jowett.
26. Eric A. Havelock, Preface to Plato (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1963), 41.
27. Ong, Orality and Literacy, 80.
28. Ibid., 33.
29. Ibid., 34.
30. Eric A. Havelock, The Muse Learns to Write: Reflections on Orality and Literacy from Antiquity to the Present (New Haven, CT: Yale University Press, 1986), 74.
31. McLuhan, Understanding Media, 112–113.
32. Ibid., 120.
33. Ong, Orality and Literacy, 14–15.
34. Ibid., 82.
Vier DE VERDIEPENDE PAGINA
1. Augustinus, Belijdenissen. De vertaling is gebaseerd op de Engelse editie van R. S. Pine-Coffin (London: Penguin, 1961), 114.
2. Paul Saenger, Space between Words: The Origins of Silent Reading (Palo Alto, CA: Stanford University Press, 1997), 14.
3. Ibid., 7.
4. Ibid., 11.
5. Ibid., 15.
6. Maryanne Wolf, Proust and the Squid: The Story and Science of the Reading Brain (New York: Harper, 2007), 142–146.
7. Saenger, Space between Words, 13.
8. Charles E. Connor, Howard E. Egeth en Steven Yantis, ‘Visual Attention: Bottom-Up versus Top-Down’. In: Cognitive Biology, 14 (5 oktober 2004): 850–852.
9. Maya Pines, ‘Sensing Change in the Environment’. In: Seeing, Hearing, and Smelling in the World: A Report from the Howard Hughes Medical Institute, februari 1995, www.hhmi.org/senses/a120.html.
10. Een voortdurende topdowncontrole van de hersenen over onze aandacht en concentratie vereist naar alle waarschijnlijkheid een synchrone ontlading van neuronen in de prefontale cortex. ‘Het vergt heel wat prefontale hersenenergie om niet toe te geven aan een sterke afleidende input,’ zegt de aan het MIT verbonden neurowetenschapper Robert Desimone. Zie John Tierney, ‘Ear Plugs to Lasers: The Science of Concentration’. In: New York Times, 5 mei 2009.
11. Vaughan Bell, ‘The Myth of the Concentration Oasis’. Op: Mind Hacksblog, 11 februari 2009, www.mindhacks.com/blog/2009/02/the_myth_of_the_conc.html.
12. Geciteerd in Alberto Manguel, A History of Reading (New York: Viking, 1996), 49. De eerste christenen praktiseerden een religieuze vorm van bijbellezing die ze lectio divina, of heilige lezing noemden. Het diepe, meditatieve lezen werd gezien als een manier om het goddelijke te benaderen.
13. Zie Saenger, Space between Words, 249–250.
14. Ibid., 258. Walter J. Ong merkt op dat teksten nauwkeuriger werden geredigeerd dankzij ontwikkelingen binnen de uitgeverswereld: ‘Bij het drukken van teksten zijn, naast de schrijver, veel mensen betrokken – uitgevers, literaire agenten, redacteuren, en anderen. Het schrijven voor drukwerk vereist vaak moeizame herzieningen en verbeteringen van de kant van de schrijver, en dat soort moeizaam en nauwkeurig werk is vrijwel onbekend in de cultuur van het manuscript.’ Ong, Orality and Literacy (New York: Routledge, 2002), 122.
15. Saenger, Space between Words, 259–260.
16. Zie Christopher de Hamel, ‘Putting a Price on It’. Inleiding van Michael Olmert, The Smithsonian Book of Books (Washington, DC: Smithsonian Books, 1992), 10.
17. James Carroll, ‘Silent Reading in Public Life’. In: Boston Globe, 12 februari 2007.
18. Gutenberg was niet de eerste uitvinder van de losse drukletter. Rond 1050 maakte een Chinese ambachtsman, genaamd Pi Sheng, Chinese logogrammen met behulp van klei. In het begin werd hierbij dezelfde methode gehanteerd die gebruikt werd om afdrukken te maken van houtblokken en wreef men de letters in de bladzijde. Omdat de Chinezen geen drukpers uitvonden (wellicht omdat het enorme aantal logografische symbolen een dergelijke machine onpraktisch maakte), konden ze de afdrukken niet in massaproductie uitbrengen en dus kenden de losse drukletters van Pi Sheng slechts een beperkt gebruik. Zie Olmert, Smithsonian Book of Books, 65.
19. Zie Frederick G. Kilgour, The Evolution of the Book (New York: Oxford University Press, 1998), 84–93.
20. Francis Bacon, The New Organon, ed. Lisa Jardine en Michael Silverthorne (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), 100.
21. Elizabeth L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change, onevolume paperback ed. (Cambridge: Cambridge University Press, 1980), 46.
22. Michael Clapham, ‘Printing’. In: A History of Technology, vol. 3, From the Renaissance to the Industrial Revolution, c. 1500–c. 1750, ed. Charles Singer et al. (London: Oxford University Press, 1957), 37.
23. Eisenstein, Printing Press as an Agent of Change, 50.
24. Ibid., 49.
25. De vertaling van François Rabelais’ Gargantua et Pantagruel is gebaseerd op de Amerikaanse vertaling van Sir Thomas Urquhart en Pierre Le Motteux (New York: Barnes & Noble, 2005), 161.
26. Eisenstein, Printing Press as an Agent of Change, 72.
27. Geciteerd in Joad Raymond, The Invention of the Newspaper: English Newsbooks, 1641–1649 (Oxford: Oxford University Press, 2005), 187.
28. Zie Olmert, Smithsonian Book of Books, 301.
29. Eisenstein, Printing Press as an Agent of Change, 130.
30. ‘Het hardop voorlezen voor een publiek ging gewoon door na de invoering van de boekdrukkunst en werd zelfs bevorderd door een nieuwe toevloed van teksten,’ aldus Eisenstein. Elizabeth L. Eisenstein, The Printing Revolution in Early Modern Europe, 2nd ed. (New York: Cambridge University Press, 2005), 328.
31. J. Z. Young, Doubt and Certainty in Science: A Biologist’s Reflections on the Brain (London: Oxford University Press, 1951), 101.
32. De komst het boek leidde ook tot de introductie van nieuwe methodes om informatie in te delen en over te brengen. Zoals Jack Goody overtuigend heeft aangetoond, werden lijsten, tabellen, formules en recepten gemeengoed toen er steeds meer boeken op de markt kwamen. Dergelijke hulpmiddelen zorgden voor een verdere verdieping van ons denken omdat ze methodes verschaften om met steeds grotere nauwkeurigheid allerlei verschijnselen te classificeren en te duiden. Goody schrijft dat ‘je niet lang over de inhoud van een boek hoeft na te denken om te beseffen hoezeer het schrift de communicatie heeft veranderd, niet alleen in mechanische maar ook in cognitieve zin. Het bracht ons het besef bij wat we allemaal met ons brein kunnen doen en wat het brein met ons kan doen.’ Goody, The Domestication of the Savage Mind (Cambridge: Cambridge University Press, 1977), 160.
33. Darnton wijst erop dat deze extreem democratische en meritocratische Republiek van de Letteren een ideaal was dat nooit ten volle gerealiseerd zou kunnen worden maar dat het wel degelijk mede bepaalde hoe de mensen zichzelf en hun cultuur zagen. Robert Darnton, ‘Google and the Future of Books’. In: New York Review of Books, 12 februari 2009.
34. David M. Levy, Scrolling Forward: Making Sense of Documents in the Digital Age (New York: Arcade, 2001), 104. De cursivering is van Levy.
35. Nicole K. Speer, Jeremy R. Reynolds, Khena M. Swallow en Jeffrey M. Zacks, ‘Reading Stories Activates Neural Representations of Visual and Motor Experiences’. In: Psychological Science, 20, no. 8 (2009): 989–999. Gerry Everding, ‘Readers Build Vivid Mental Simulations of Narrative Situations, Brain Scans Suggest’. Op: de website van de Washington University (St. Louis), 26 januari 2009, http://news-info.wustl.edu/tips/page/normal/13325.html.
36. Ralph Waldo Emerson, ‘Thoughts on Modern Literature’. In: Dial, oktober 1840.
37. Ong, Orality and Literacy, 8.
38. Eisenstein, Printing Press as an Agent of Change, 152.
39. Wolf, Proust and the Squid, 217–218.
40. Sommige mensen beweren dat communicatie via het internet, die over het algemeen kort, informeel en conversatieachtig is, ons weer terug zal brengen naar een orale cultuur. Maar dat lijkt om een aantal redenen onwaarschijnlijk, vooral omdat – in tegenstelling tot orale culturen – de communicatie niet ‘lijfelijk’ plaatsvindt maar via een technologisch medium. Digitale boodschappen zijn ‘ontlichaamd’. ‘De orale wereld,’ schrijft Walter Ong, ‘bestaat nooit in een puur verbale context in tegenstelling tot het geschreven woord. Gesproken woorden zijn altijd modificaties van een totale, existentiële situatie waarin het lichaam altijd een rol speelt. Lichamelijke activiteit, die verder gaat dan alleen het stemgebruik, is niet bijkomstig of gekunsteld, maar is natuurlijk en zelfs onvermijdelijk.’ Ong, Orality and Literacy, 67–68.
41. Ibid., 80.
Aanvullend OVER LEE DE FOREST EN ZIJN VERBAZINGWEKKENDE AUDION
1. Public Broadcasting System, ‘A Science Odyssey: People and Discoveries: Lee de Forest’, ongedateerd, www.pbs.org/wgbh/aso/databank/entries/btfore.html. Voor een uitstekend overzicht van De Forests carrière en zijn belangrijkste prestaties, zie Hugh G. J. Aitken, The Continuous Wave: Technology and American Radio, 1900–1932 (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1985), 162–249. Voor meer informatie over De Forests eigen kijk op zijn leven, zie Father of the Radio: The Autobiography of Lee de Forest (Chicago: Wilcox & Follett, 1950).
2. Aitken, Continuous Wave, 217.
3. Lee de Forest, ‘Dawn of the Electronic Age’. In: Popular Mechanics, januari 1952.
Vijf EEN MEDIUM VAN ZEER ALGEMENE AARD
1. Andrew Hodges, ‘Alan Turing’. In: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2008 ed., ed. Edward N. Zalta, http://plato.stanford.edu/archives/fall2008/entries/turing.
2. Alan Turing, ‘On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem’. In: Proceedings of the London Mathematical Society, 42, no. 1 (1937): 230–265.
3. Alan Turing, ‘Computing Machinery and Intelligence’. In: Mind, 59 (oktober 1950): 433–460.
4. George B. Dyson, Darwin among the Machines: The Evolution of Global Intelligence (New York: Addison-Wesley, 1997), 40.
5. Nicholas G. Carr, Does IT Matter? (Boston: Harvard Business School Press, 2004), 79.
6. K. G. Coffman en A. M. Odlyzko, ‘Growth of the Internet’, AT&T Labs monograph, 6 juli 2001, www.dtc.umn.edu/%7Eodlyzko/doc/oft.internet.growth.pdf.
7. Forrester Research, ‘Consumers Behavior Online: A 2007 Deep Dive’, 18 april 2008, www.forrester.com/Research/Document/0,7211,45266,00.html.
8. Forrester Research, ‘Consumer Behavior Online: A 2009 Deep Dive’, 27 juli 2009, www.forrester.com/Research/Document/0,7211,54327,00.html.
9. Nielsen Company, ‘Time Spent Online among Kids Increases 63 Percent in the Last Five Years, According to Nielsen’, media alert, 6 juli 2009, www.nielsen-online.com/pr/pr_090706.pdf.
10. Forrester Research, ‘A Deep Dive into European Consumers’ Online Behavior, 2009’, 13 augustus 2009, www.forrester.com/Research/Document/0,7211,54524,00.html.
11. TNS Global, ‘Digital World, Digital Life’, december 2008, www.tnsglobal.com/_assets/files/TNS_Market_Research_Digital_World_Digital_Life.pdf.
12. Nielsen Company, ‘Texting Now More Popular than Calling’, persbericht, 22 september 2008, www.nielsenmobile.com/html/press%20releases/TextsVersusCalls.html; Eric Zeman, ‘U.S. Teens Sent 2,272 Text Messages per Month in 4Q08’. Op: Over the Air-blog (InformationWeek), 26 mei 2009, www.informationweek.com/blog/main/archives/2009/05/us_teens_sent_2.html.
13. Steven Cherry, ‘thx 4 the revnu’. In: IEEE Spectrum, oktober 2008.
14. Sara Rimer, ‘Play with Your Food, Just Don’t Text!’. In: New York Times, 26 mei 2009.
15. Nielsen Company, ‘A2/M2 Three Screen Report: 1st Quarter 2009’, 20 mei 2009, http://blog.nielsen.com/nielsenwire/wp-content/uploads/2009/05/nielsen_threescreenreport_q109.pdf.
16. Forrester Research, ‘How European Teens Consume Media’, 4 december 2009, www.forrester.com/rb/Research/how_european_teens_consume_media/q/id/53763/t/2.
17. Heidi Dawley, ‘Time-wise, Internet Is Now TV’s Equal’. In: Media Life, 1 februari 2006.
18. Council for Research Excellence, ‘The Video Consumer Mapping Study’, 26 maart 2009, www.researchexcellence.com/vcm_overview.pdf.
19. Bureau of Labor Statistics, ‘American Time Use Survey’, 2004–2008, www.bls.gov/tus/.
20. Noreen O’Leary, ‘Welcome to My World’. In: Adweek, 17 november 2008.
21. Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, critical ed., ed. W. Terrence Gordon (Corte Madera, CA: Gingko, 2003), 237.
22. Anne Mangen, ‘Hypertext Fiction Reading: Haptics and Immersion’. In: Journal of Research in Reading, 31, no. 4 (2008): 404–419.
23. Cory Doctorow, ‘Writing in the Age of Distraction’. In: Locus, januari 2009.
24. Ben Sisario, ‘Music Sales Fell in 2008, but Climbed on the web’. In: New York T im es, 31 december 2008.
25. Ronald Grover, ‘Hollywood Is Worried as DVD Sales Slow’. In: Business-Week, 19 februari 2009; Richard Corliss, ‘Why netflix Stinks’. In: Time, 10 augustus 2009.
26. Chrystal Szeto, ‘U.S. Greeting Cards and Postcards’, Pitney Bowes BackgroundPaper nr. 20, 21 november 2005, www.postinsight.com/files/Nov21_GreetingCards_Final.pdf.
27. Brigid Schulte, ‘So Long, Snail Shells’. In: Washington Post, 25 juli 2009.
28. Scott Jaschik, ‘Farewell to the Printed Monograph’. In: Inside Higher Ed, 23 maart 2009, www.insidehighered.com/news/2009/03/23/Michigan.
29. Arnold Schwarzenegger, ‘Digital Textbooks Can Save Money, Improve Learning’. In: Mercury News, 7 juni 2009.
30. Tim Arango, ‘Fall in Newspaper Sales Accelerates to Pass 7%’. In: New York T im es, 27 april 2009.
31. David Cook, ‘Monitor Shifts from Print to Web-Based Strategy’. In: Christian Science Monitor, 28 oktober 2008.
32. Tom Hall, ‘We Will Never Launch Another Paper,’ PrintWeek, 20 februari 2009, www.printweek.com/news/881913/We-will-launch-paper.
33. Tyler Cowen, Create Your Own Economy (New York: Dutton, 2009), 43.
34. Michael Scherer, ‘Does Size Matter?’. In: Columbia Journalism Review, november/december 2002.
35. Geciteerd in Carl R. Ramey, Mass Media Unleashed (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2007), 123.
36. Jack Shafer, ‘The Times’ New Welcome Mat’. In: Slate, 1 april 2008, www.slate.com/id/2187884.
37. Kathleen Deveny, ‘Reinventing Newsweek’. In: Newsweek, 18 mei 2009.
38. Carl DiOrio, ‘Warners Teams with Facebook for ‘Watchmen”’, Hollywood Reporter, 11 mei 2009, www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/e3i4b5caa365ad73b3a32b7e201b5eae9c0.
39. Sarah McBride, ‘The Way We’ll Watch’. In: Wall Street Journal, 8 december 2008.
40. Dave Itzkoff, ‘A Different Tweet in Beethoven’s “Pastoral”’, New York Times, 24 juli 2009.
41. Stephanie Clifford, ‘Texting at a Symphony? Yes, but Only to Select an Encore’. In: New York Times, 15 mei 2009.
42. De uit negenhonderd leden bestaande Westwinds Community Church, in Jackson, Michigan liep voorop bij de integratie van social-networking in haar kerkdiensten. Tijdens de preken stuurden de kerkgangers berichten via Twitter en de tweets waren vervolgens te zien op grote videoschermen. Een bericht dat tijdens een kerkdienst in 2009 werd verstuurd luidde volgens een rapportage in het tijdschrift Time: ‘Ik vind het ontzettend moeilijk om in deze tijden iets van God te ontdekken.’ Bonnie Rochman, ‘Twittering in Church’. In: Time, 1 juni 2009.
43. Chrystia Freeland, ‘View from the Top: Eric Schmidt of Google’. In: Financial Times, 21 mei 2009.
44. John Carlo Bertot, Charles R. McClure, Carla B. Wright, et al., ‘Public Libraries and the Internet 2008: Study Results and Findings’, Information Institute of the Florida State University College of Information, 2008; American Library Association, ‘Libraries Connect Communities: Public Library Funding & Technology Access Study 2008–2009’, 25 september 2009, www.ala.org/ala/research/initiatives/plftas/2008_2009/libraries-connectcommunities3.pdf
45. Scott Corwin, Elisabeth Hartley en Harry Hawkes, ‘The Library Rebooted’. In: Strategy & Business, lente 2009.
Zes HET BEELD VAN HET BOEK
1. Ting-i Tsai en Geoffrey A. Fowler, ‘Race Heats Up to Supply E-Reader Screens’. In: Wall Street Journal, 29 december 2009.
2. Motoko Rich, ‘Steal This Book (for $9.99)’. In: New York Times, 16 mei 2009; Brad Stone, ‘Best Buy and Verizon Jump into E-Reader Fray’. In: New York Times, 22 september 2009; Brad Stone en Motoko Rich, ‘Turning Page, E-Books Start to Take Hold’. In: New York Times, 23 december 2008.
3. Jacob Weisberg, ‘Curling Up with a Good Screen’. In: Newsweek, 30 maart 2009.
4. Charles McGrath, ‘By-the-Book Reader Meets the Kindle’. In: New York Times, 29 mei 2009.
5. L. Gordon Crovitz, ‘The Digital Future of Books’. In: Wall Street Journal, 19 mei 2008.
6. Debbie Stier, ‘Are We Having the Wrong Conversation about EBook Pricing?’. Op: HarperStudio-blog, 26 februari 2009, http://theharperstudio.com/2009/02/are-we-having-the-wrong-conversation-about-ebook-pricing.
7. Steven Johnson, ‘How the E-Book Will Change the Way We Read and Write’. In: Wall Street Journal, 20 april 2009.
8. Christine Rosen, ‘People of the Screen’. In: New Atlantis, herfst 2008.
9. David A. Bell, ‘The Bookless Future: What the Internet Is Doing to Scholarship’. In: New Republic, 2 mei 2005.
10. John Updike, ‘The End of Authorship’. In: New York Times Sunday Book Review, 25 juni 2006.
11. Norimitsu Onishi, ‘Thumbs Race as Japan’s Best Sellers Go Cellular’. In: New York Times, 20 januari 2008. Zie ook Dana Goodyear, ‘I Novels’. In: New Yorker, 22 december 2008.
12. Tim O’Reilly, ‘Reinventing the Book in the Age of the web’. Op: O’Reilly Radar-blog, 29 april 2009, http://radar.oreilly.com/2009/04/reinventingthebook-age-of-web.html.
13. Motoko Rich, ‘Curling Up with Hybrid Books, Videos Included’. In: New York Times, 30 september 2009.
14. Johnson, ‘How the EBook Will Change’.
15. Andrew Richard Albanese, ‘Q&A: The Social Life of Books’. In: Library Journal, 15 mei 2006.
16. Kevin Kelly, ‘Scan this Book!’. In: New York Times Magazine, 14 mei 2006.
17. Caleb Crain, ‘How Is the Internet Changing Literary Style?’ Op: Steamboats Are Ruining Everything-blog, 17 juni 2008, www.steamthing.com/2008/06/how-is-the-inte.html.
18. Sommige bezitters van een Kindle maakten op een wel heel onverwachte manier kennis met het vluchtige karakter van digitale teksten toen ze op de ochtend van 17 juli 2009 ontdekten dat de e-bookversies van George Orwells 1984 en Animal Farm die ze via Amazon.com hadden aangeschaft, van hun scherm waren verdwenen. Amazon had de boeken van de Kindles verwijderd toen bleek dat het om ongeautoriseerde versies ging.
19. Tot nu toe hebben de zorgen over de invloed van digitale media op de taal zich voornamelijk toegespitst op de afkortingen en emoticons die kinderen gebruiken bij chatten en sms’en. Maar dergelijke invloeden zijn vrij onschuldig en passen in een lange geschiedenis van veranderende omgangstaal of straattaal. Volwassenen zouden er beter aan doen om stil te staan bij de vraag hoe hun eigen schrijfvaardigheid verandert. Is hun woordenschat aan het krimpen of clichématig aan het worden? Wordt hun zinsbouw minder flexibel en meer sjabloonachtig? Dat zijn de vragen die ertoe doen wanneer we de langetermijneffecten van het net op de taal willen vaststellen.
20. Wendy Griswold, Terry McDonnell en Nathan Wright, ‘Reading and the Reading Class in the Twenty-First Century’. In: Annual Review of Sociology, 31 (2005): 127–141. Zie ook Caleb Crain, ‘Twilight of the Books’. In: New Yorker, 24 december 2007.
21. Steven Levy, ‘The Future of Reading’. In: Newsweek, 26 november 2007.
22. Alphonse de Lamartine, Ouvres Diverses (Brussels: Louis Hauman, 1836), 106–107.
23. Philip G. Hubert, ‘The New Talking Machines’. In: Atlantic Monthly, februari 1889.
24. Edward Bellamy, ‘With the Eyes Shut’. In: Harper’s, oktober 1889.
25. Octave Uzanne, ‘The End of Books’. In: Scribner’s Magazine, augustus 1894.
26. George Steiner, ‘Ex Libris’. In: New Yorker, 17 maart 1997.
27. Mark Federman, ‘Why Johnny and Janey Can’t Read, and Why Mr. and Mrs. Smith Can’t Teach: The Challenge of Multiple Media Literacies in a Tumultuous Time’, ongedateerd, http://individual.utoronto.ca/markfederman/WhyJohnnyandJaneyCantRead.pdf.
28. Clay Shirky, ‘Why Abundance Is Good: A Reply to Nick Carr’. Op: Encyclopaedia Britannica Blog, 17 juli 2008, www.britannica.com/blogs/2008/07/why-abundance-is-good-a-reply-to-nick-carr.
29. Alberto Manguel, The Library at Night (New Haven, CT: Yale University Press, 2008), 218.
30. David M. Levy, Scrolling Forward: Making Sense of Documents in the Digital Age (New York: Arcade, 2001), 101–102.
zeven HET BREIN VAN DE JONGLEUR
1. Katie Hafner, ‘Texting May Be Taking a Toll’. In: New York Times, 25 mei 2009.
2. Torkel Klingberg, The Overflowing Brain: Information Overload and the Limits of Working Memory. Vertaald vanuit de editie van Neil Betteridge (Oxford: Oxford University Press, 2009), 166–167.
3. Ap Dijksterhuis, ‘Think Different: The Merits of Unconscious Thought in Preference Development and Decision Making’. In: Journal of Personality and Social Psychology, 87, no. 5 (2004): 586–598.
4. Marten W. Bos, Ap Dijksterhuis, en Rick B. van Baaren, ‘On the Goal-Dependency of Unconscious Thought’. In: Journal of Experimental Social Psychology, 44 (2008): 1114–1120.
5. Stefanie Olsen, ‘Are We Getting Smarter or Dumber?’. Op: CNET News, 21 september 2005, http://news.cnet.com/Are-we-getting-smarter-or-dumber/2008-1008_3-5875404.html.
6. Michael Merzenich, ‘Going Googly’. Op: On the Brain-blog, 11 augustus 2008, http://merzenich.positscience.com/?p=177.
7. Gary Small en Gigi Vorgan, iBrain: Surviving the Technological Alteration of the Modern Mind (New York: Collins, 2008), 1.
8. G. W. Small, T. D. Moody, P. Siddarth, en S. Y. Bookheimer, ‘Your Brain on Google: Patterns of Cerebral Activation during Internet Searching’. In: American Journal of Geriatric Psychiatry, 17, no. 2 (februari 2009): 116–126. Zie ook Rachel Champeau, ‘UCLA Study Finds That Searching the Internet Increases Brain Function’. Op: UCLA Newsroom, 14 oktober 2008, http://newsroom.ucla.edu/portal/ucla/ucla-study-finds-that-searching-64348.aspx.
9. Small en Vorgan, iBrain, 16–17.
10. Maryanne Wolf, interview met de auteur, 28 maart 2008.
11. Steven Johnson, Everything Bad Is Good for You: How Today’s Popular CultureIs Actually Making Us Smarter (New York: Riverhead Books, 2005), 19.
12. John Sweller, Instructional Design in Technical Areas (Camberwell, Australië: Australian Council for Educational Research, 1999), 4.
13. Ibid., 7.
14. Ibid.
15. Ibid., 11.
16. Ibid., 4–5. Voor meer informatie betreffende de huidige opinies over de beperkingen van het werkgeheugen, zie Nelson Cowan, Working Memory Capacity (New York: Psychology Press, 2005).
17. Klingberg, Overflowing Brain, 39 en 72–75.
18. Sweller, Instructional Design, 22.
19. George Landow en Paul Delany, ‘Hypertext, Hypermedia and Literary Studies: The State of the Art’. In: Multimedia: From Wagner to Virtual Reality, ed. Randall Packer en Ken Jordan (New York: Norton, 2001), 206–216.
20. Jean-Francois Rouet en Jarmo J. Levonen, ‘Studying and Learning with Hypertext: Empirical Studies and Their Implications’. In: Hypertext and Cognition, ed. Jean-Francois Rouet, Jarmo J. Levonen, Andrew Dillon en Rand J. Spiro (Mahwah, NJ: Erlbaum, 1996), 16–20.
21. David S. Miall en Teresa Dobson, ‘Reading Hypertext and the Experience of Literature’. In: Journal of Digital Information, 2, no. 1, 13 augustus 2001.
22. D. S. Niederhauser, R. E. Reynolds, D. J. Salmen en P. Skolmoski, ‘The Influence of Cognitive Load on Learning from Hypertext’. In: Journal of Educational Computing Research, 23, no. 3 (2000): 237–255.
23. Erping Zhu, ‘Hypermedia Interface Design: The Effects of Number of Links and Granularity of Nodes’. In: Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 8, no. 3 (1999): 331–358.
24. Diana DeStefano en Jo-Anne LeFevre, ‘Cognitive Load in Hypertext Reading: A Review’. In: Computers in Human Behavior, 23, no. 3 (mei 2007): 1616–1641. Het artikel werd oorspronkelijk online gepubliceerd op 30 september 2005.
25. Steven C. Rockwell en Loy A . Singleton, ‘The Effect of the Modality of Presentation of Streaming Multimedia on Information Acquisition’. In: Media Psychology, 9 (2007): 179–191.
26. Helene Hembrooke en Geri Gay, ‘The Laptop and the Lecture: The Effects of Multitasking in Learning Environments’. In: Journal of Computing in Higher Education, 15, no. 1 (september 2003): 46–64.
27. Lori Bergen, Tom Grimes en Deborah Potter, ‘How Attention Partitions Itself during Simultaneous Message Presentations’. In: Human Communication Research, 31, no. 3 (juli 2005): 311–336.
28. Sweller, Instructional Design, 137–147.
29. K. Renaud, J. Ramsay, en M. Hair, ‘“You’ve Got Email!” Shall I Deal with It Now?’. In: International Journal of Human-Computer Interaction, 21, no. 3 (2006): 313–332.
30. Zie onder meer J. Gregory Trafton en Christopher A. Monk, ‘Task Interruptions’. In: Reviews of Human Factors and Ergonomics, 3 (2008): 111–126. Onderzoekers menen dat herhaalde onderbrekingen leiden tot cognitieve overbelasting en dat ze schadelijk zijn voor de vorming van herinneringen.
31. Maggie Jackson, Distracted: The Erosion of Attention and the Coming Dark Age (Amherst, NY: Prometheus, 2008), 79.
32. Karin Foerde, Barbara J. Knowlton en Russell A. Poldrack, ‘Modulation of Competing Memory Systems by Distraction’. In: Proceedings of the National Academy of Sciences, 103, no. 31 (1 augustus 2006): 1178–1183; en ‘Multi-Tasking Adversely Affects Brain’s Learning’, University of California, persbericht, 7 juli 2005.
33. Christopher F. Chabris, ‘You Have Too Much Mail’. In: Wall Street Journal, 15 december 2008.
34. Sav Shrestha en Kelsi Lenz, ‘Eye Gaze Patterns While Searching vs. Browsing a Website’. In: Usability News, 9, no. 1 (januari 2007), www.surl.org/usabilitynews/91/eyegaze.asp.
35. Jakob Nielsen, ‘F-Shaped Pattern for Reading Web Content’. In: Alertbox, 17 april 2006, www.useit.com/alertbox/reading_pattern.html.
36. Jakob Nielsen, ‘How Little Do Users Read?’. In: Alertbox, 6 mei 2008, www.useit.com/alertbox/percent-text-read.html.
37. Harald Weinreich, Hartmut Obendorf, Eelco Herder en Matthias Mayer, ‘Not Quite the Average: An Empirical Study of Web Use’. In: ACM Transactions on the Web, 2, no. 1 (2008).
38. Jakob Nielsen, ‘How Users Read on the Web’. In: Alertbox, 1 oktober 1997, www.useit.com/alertbox/9710a.html.
39. ‘Puzzling Web Habits across the Globe’. Op: ClickTale-blog, 31 juli 2008, www.clicktale.com/2008/07/31/puzzling-web-habits-across-the-globe-part-1/.
40. University College London, ‘Information Behaviour of the Researcher of the Future’, 11 januari 2008, www.ucl.ac.uk/slais/research/ciber/downloads/ggexecutive.pdf.
41. Merzenich, ‘Going Googly.’
42. Ziming Liu, ‘Reading Behavior in the Digital Environment’. In: Journal of Documentation, 61, no. 6 (2005): 700–712.
43. Shawn Green en Daphne Bavelier, ‘Action Video Game Modifies Visual Selective Attention’. In: Nature, 423 (29 mei 2003): 534–537.
44. Elizabeth Sillence, Pam Briggs, Peter Richard Harris en Lesley Fishwick, ‘How Do Patients Evaluate and Make Use of Online Health Information?’. In: Social Science and Medicine, 64, no. 9 (mei 2007): 1853–1862.
45. Klingberg, Overflowing Brain, 115–124.
46. Small en Vorgan, iBrain, 21.
47. Sam Anderson, ‘In Defense of Distraction’. In: New York, 25 mei 2009.
48. Geciteerd in Don Tapscott, Grown Up Digital (New York: McGraw-Hill, 2009), 108–109.
49. Geciteerd in Jackson, Distracted, 79–80.
50. Geciteerd in Sharon Begley en Janeen Interlandi, ‘The Dumbest Generation? Don’t Be Dumb’. In: Newsweek, 2 juni 2008.
51. Lucius Annaeus Seneca, Letters from a Stoic (New York: Penguin Classics, 1969), 33.
52. Patricia M. Greenfield, ‘Technology and Informal Education: What Is Taught, What Is Learned’. In: Science, 323, no. 5910 (2 januari 2009): 69– 71.
53. Eyal Ophir, Clifford Nass en Anthony D. Wagner, ‘Cognitive Control in Media Multitaskers’. In: Proceedings of the National Academy of Sciences, 24 augustus 2009, www.pnas.org/content/early/2009/08/21/0903620106.full.pdf. Zie ook Adam Gorlick, ‘Media Multitaskers Pay Mental Price, Stanford Study Shows’. In: Stanford Report, 24 augustus 2009, http://news.stanford.edu/news/2009/august24/multitask-research-study-082409.html.
54. Michael Merzenich, interview met de auteur, 11 september 2009.
55. James Boswell, The Life of Samuel Johnson, LL. D. (London: Bell, 1889), 331–332.
Aanvullend OVER DE STEEDS HOGERE IQ-SCORES
1. Don Tapscott, Grown Up Digital (New York: McGraw-Hill, 2009), 291.
2. College Board, ‘PSAT/NMSQT Data & Reports’, http://professionals.collegeboard.com/data-reports-research/psat.
3. Naomi S. Baron, Always On: Language in an Online and Mobile World (Oxford: Oxford University Press, 2008), 202.
4. David Schneider, ‘Smart as We Can Get?’. In: American Scientist, juli–augustus 2006.
5. James R. Flynn, ‘Requiem for Nutrition as the Cause of IQ Gains: Raven’s Gains in Britain 1938–2008’. In: Economics and Human Biology, 7, no. 1 (maart 2009): 18–27.
6. Sommige lezers vinden de woordkeuze van Flynn misschien nogal ongevoelig. Zelf zegt hij hierover het volgende: ‘We bevinden ons in een overgangsfase waarin de term “mentally retarded” vervangen wordt door “mentally disabled” in de hoop woorden te vinden met een minder negatieve connotatie. Ik heb de oude term mentally retarded, ofwel ‘achterlijk’, gebruikt om reden van duidelijkheid en omdat de geschiedenis laat zien dat negatieve connotaties simpelweg overspringen van het ene label naar het andere.’ James R. Flynn, What Is Intelligence? Beyond the Flynn Effect (Cambridge: Cambridge University Press, 2007), 9–10.
7. Ibid., 9.
8. Ibid., 172–173.
9. ‘The World Is Getting Smarter’. In: Intelligent Life, december 2007. Zie ook Matt Nipert, ‘Eureka!’. In: New Zealand Listener, 6-12 oktober 2007.
10. Patricia M. Greenfield, ‘Technology and Informal Education: What Is Taught, What Is Learned’. In: Science, 323, no. 5910 (2 januari 2009): 69–71.
11. Denise Gellene, ‘IQs Rise, but Are We Brighter?’. In: Los Angeles Times, 27 oktober 2007.
Acht DE KERK VAN GOOGLE
1. Voor een levensbeschrijving van Taylor, zie Robert Kanigel, One Best Way: Frederick Winslow Taylor and the Enigma of Efficiency (New York: Viking, 1997).
2. Frederick Winslow Taylor, The Principles of Scientific Management (New York: Harper, 1911), 25.
3. Ibid., 7.
4. Google Inc. Press Day Webcast, 10 mei 2006, http://google.client.shareholder.com/Visitors/event/build2/MediaPresentation.cfm?MediaID=20263&Player=1.
5. Marissa Mayer, ‘Google I/O ’08 Keynote’, YouTube, 5 juni 2008, www.youtube.com/watch?v=6x0cAzQ7PVs.
6. Bala Iyer en Thomas H. Davenport, ‘Reverse Engineering Google’s Innovation Machine’. In: Harvard Business Review, april 2008.
7. Anne Aula en Kerry Rodden, ‘Eye-Tracking Studies: More than Meets the Eye’. Op: Official Google Blog, 6 februari 2009, http://googleblog.blogspot.com/2009/02/eye-tracking-studies-more-than-meets.html.
8. Helen Walters, ‘Google’s Irene Au: On Design Challenges’. In: Business-Week, 18 maart 2009.
9. Mayer, ‘Google I/O 2008 Keynote’.
10. Laura M. Holson, ‘Putting a Bolder Face on Google’. In: New York Times, 28 februari 2009.
11. Neil Postman, Technopoly: The Surrender of Culture to Technology (New York: Vintage, 1993), 51.
12. Ken Auletta, Googled: The End of the World as We Know It (New York: Penguin, 2009), 22.
13. Google, ‘Company Overview’, ongedateerd, www.google.com/corporate.
14. Kevin J. Delaney en Brooks Barnes, ‘For Soaring Google, Next Act Won’t Be So Easy’. In: Wall Street Journal, 30 juni 2005.
15. Google, ‘Technology Overview’, ongedateerd, www.google.com/corporate/tech.html.
16. Academy of Achievement, ‘Interview: Larry Page’, 28 oktober 2000, www.achievement.org/autodoc/page/pag0int-1.
17. John Battelle, The Search: How Google and Its Rivals Rewrote the Rules of Business and Transformed Our Culture (New York: Portfolio, 2005), 66–67.
18. Ibid.
19. Zie Google, ‘Google Milestones’, ongedateerd, www.google.com/corporate/history.html.
20. Sergey Brin en Lawrence Page, ‘The Anatomy of a Large-Scale Hypertextual Web Search Engine’. In: Computer Networks, 30 (1 april 1998): 107–117.
21. Walters, ‘Google’s Irene Au’.
22. Mark Zuckerberg, ‘Improving Your Ability to Share and Connect’. Op: Facebook-blog, 4 maart 2009, http://blog.facebook.com/blog.php?post=57822962130.
23. Saul Hansell, ‘Google Keeps Tweaking Its Search Engine’. In: New York Times, 3 juni 2007.
24. Brennon Slattery, ‘Google Caffeinates Its Search Engine’. In: PC World, 11 augustus 2009, www.pcworld.com/article/169989.
25. Nicholas Carlson, ‘Google Co-Founder Larry Page Has Twitter-Envy’. In: Silicon Alley Insider, 19 mei 2009, www.businessinsider.com/googlecofounder-larry-page-has-twitter-envy-2009-5.
26. Kit Eaton, ‘Developers Start to Surf Google Wave, and Love It’. In: Fast Company, 21 juli 2009, www.fastcompany.com/blog/kit-eaton/technomix/developers-start-surf-google-wave-and-love-it.
27. Doug Caverly, ‘New Report Slashes YouTube Loss Estimate by $300M’. In: WebProNews, 17 juni 2009, www.webpronews.com/topnews/2009/06/17/new-report-slashes-youtube-loss-estimate-by-300m.
28. Richard MacManus, ‘Store 100%—Google’s Golden Copy’. In: Read-WriteWeb, 5 maart 2006, www.readwriteweb.com/archives/store_100_googl.php.
29. Jeffrey Toobin, ‘Google’s Moon Shot’. In: New Yorker, 5 februari 2007.
30. Jen Grant, ‘Judging Book Search by Its Cover’. Op: Official Google Blog, 17 november 2005, http://googleblog.blogspot.com/2005/11/judgingbooksearch-by-its-cover.html.
31. Zie U.S. Patent no. 7.508.978.
32. Google, ‘History of Google Books’, ongedateerd, http://books.google.com/googlebooks/history.html.
33. Authors Guild, ‘Authors Guild Sues Google, Citing “Massive Copyright Infringement”’, persbericht, 20 september 2005.
34. Eric Schmidt, ‘Books of Revelation’. In: Wall Street Journal, 18 oktober 2005.
35. U.S. District Court, Southern District of New York, ‘Settlement Agreement: The Authors Guild, Inc., Association of American Publishers, Inc., et al., Plaintiffs, v. Google Inc., Defendant’, Case no. 05 CV 8136-JES, 28 oktober 2008.
36. American Library Association, ‘Library Association Comments on the Proposed Settlement’, filing with the U.S. District Court, Southern District of New York, Case no. 05 CV 8136-DC, 4 mei 2009.
37. Robert Darnton, ‘Google and the Future of Books’. In: New York Review of Books, 12 februari 2009.
38. Richard Koman, ‘Google, Books and the Nature of Evil’. Op: ZDnet Government-blog, 30 april 2009, http://government.zdnet.com/?p=4725.
39. Als mogelijk voorproefje van wat ons te wachten staat kondigde de Cushing Academy, een prestigieuze school in Massachusetts, in 2009 aan dat ze alle boeken uit haar bibliotheek ging verwijderen en vervangen door desktopcomputers, flatscreen-tv’s en een groot aantal Kindles en andere e-readers. De rector van de school, James Tracy, noemde de boekenloze bibliotheek ‘een model voor de 21ste-eeuwse school’. David Abel, ‘Welcome to the Library. Say Goodbye to the Books’. In: Boston Globe, 4 september 2009.
40. Alexandra Alter, ‘The Next Age of Discovery’. In: Wall Street Journal, 8 mei 2009.
41. Adam Mathes, ‘Collect, Share, and Discover Books’. Op: Official Google Blog, 6 september 2007, http://googleblog.blogspot.com/2007/09/collectshareand-discover-books.html.
42. Manas Tungare, ‘Share and Enjoy’. Op: Inside Google Books-blog, 6 september 2007, http://booksearch.blogspot.com/2007/08/share-and-enjoy.html.
43. Bill Schilit en Okan Kolak, ‘Dive into the Meme Pool with Google Book Search’. Op: Inside Google Books-blog, 6 september 2007, http://booksearch.blogspot.com/2007/09/dive-into-meme-pool-with-google-book.html; en Diego Puppin, ‘Explore a Book in 10 Seconds’. Op: Inside Google Books-blog, 1 juli 2009, http://booksearch.blogspot.com/2009/06/explore-book-in-10-seconds.html.
44. Fragmenten uit Hawthornes notitieboekjes worden geciteerd in Julian Hawthorne, Nathaniel Hawthorne and His Wife: A Biography, vol. 1 (Boston: James R. Osgood, 1885), 498–503.
45. Leo Marx, The Machine in the Garden: Technology and the Pastoral Ideal in America (New York: Oxford University Press, 2000), 28–29.
46. Geciteerd in Will Durant en Ariel Durant, The Age of Reason Begins (New York: Simon & Schuster, 1961), 65.
47. Vannevar Bush, ‘As We May Think’. In: Atlantic Monthly, juli 1945.
48. David M. Levy, ‘To Grow in Wisdom: Vannevar Bush, Information Overload, and the Life of Leisure’. In: Proceedings of the 5th ACM/IEEE-CS Joint Conference on Digital Libraries, 2005, 281–286.
49. Ibid.
50. Ralph Waldo Emerson, ‘Books’. In: Atlantic Monthly, januari 1858.
51. Larry Page, toespraak tijdens de jaarlijkse conferentie van de AAAS, San Francisco, 16 februari 2007, http://news.cnet.com/1606-2_3-6160334.html.
52. Academy of Achievement, ‘Interview: Larry Page’.
53. Rachael Hanley, ‘From Googol to Google: Co-founder Returns’. In: Stanford Daily, 12 februari 2003.
54. Academy of Achievement, ‘Interview: Larry Page’.
55. Steven Levy, ‘All Eyes on Google’. In: Newsweek, 12 april 2004.
56. Spencer Michaels, ‘The Search Engine That Could’. In: NewsHour with Jim Lehrer, 29 november 2002.
57. Zie Richard MacManus, ‘Full Text of Google Analyst Day Powerpoint Notes’. Op: Web 2.0 Explorer-blog, 7 maart 2006, http://blogs.zdnet.com/web2explorer/?p=132.
58. Geciteerd in Jean-Pierre Dupuy, On the Origins of Cognitive Science: The Mechanization of the Mind (Cambridge, MA: MIT Press, 2009), xiv.
59. George B. Dyson, Darwin among the Machines: The Evolution of Global Intelligence (Reading, MA: Addison-Wesley, 1997), 10.
60. George Dyson, ‘Turing’s Cathedral’. In: Edge, 24 oktober 2005, www.edge.org/3rd_culture/dyson05/dyson_05index.html.
61. Greg Jarboe, ‘A ‘Fireside Chat’ with Google’s Sergey Brin’. In: Search Engine Watch, 16 oktober 2003, http://searchenginewatch.com/3081081.
62. Zie Pamela McCorduck, Machines Who Think: A Personal Inquiry into the History and Prospects of Artificial Intelligence (Natick, MA: Peters, 2004), 111.
63. Lewis Mumford, The Myth of the Machine: Technics and Human Development (New York: Harcourt Brace Jovanovitch, 1967), 29.
64. David G. Stork, ed., HAL’s Legacy: 2001’s Computer as Dream and Reality (Cambridge, MA: MIT Press, 1996), 165–166.
65. John von Neumann, The Computer and the Brain, 2nd ed. (New Haven, CT: Yale University Press, 2000), 82. De cursiveringen zijn van Von Neumann.
66. Ari N. Schulman, ‘Why Minds Are Not like Computers’. In: New Atlantis, winter 2009.
Negen ZOEK, GEHEUGEN
1. Geciteerd in Alberto Manguel, A History of Reading (New York: Viking, 1996), 49.
2. Umberto Eco, ‘From Internet to Gutenberg’, lezing gehouden aan de Italian Academy for Advanced Studies in America, onderdeel van de Columbiauniversiteit, 12 november 1996, www.umbertoeco.com/en/from-internetto-gutenberg-1996.html.
3. Geciteerd in Ann Moss, Printed Commonplace-Books and the Structuring of Renaissance Thought (Oxford: Oxford University Press, 1996), 102–104.
4. Erika Rummel, ‘Erasmus, Desiderius’. In: Philosophy of Education, ed. J. J. Chambliss (New York: Garland, 1996), 198.
5. Geciteerd in Moss, Printed Commonplace-Books, 12.
6. Ann Moss schrijft dat in de Renaissance ‘het citatenboek deel uitmaakte van de eerste intellectuele ervaringen van elke schooljongen. Printed Commonplace-Books, viii.
7. Francis Bacon, The Works of Francis Bacon, vol. 4, ed. James Spedding, Robert Leslie Ellis en Douglas Denon Heath (London: Longman, 1858), 435.
8. Naomi S. Baron, Always On: Language in an Online and Mobile World (Oxford: Oxford University Press, 2008), 197.
9. Clive Thompson, ‘Your Outboard Brain Knows All’. In: Wired, oktober 2007.
10. David Brooks, ‘The Outsourced Brain’. In: New York Times, 26 oktober 2007.
11. Peter Suderman, ‘Your Brain Is an Index’. In: American Scene, 10 mei 2009, www.theamericanscene.com/2009/05/11/your-brain-is-an-index.
12. Alexandra Frean, ‘Google Generation Has No Need for Rote Learning’. In: Times (London), 2 december 2008; en Don Tapscott, Grown Up Digital (New York: McGraw-Hill, 2009), 115.
13. Augustinus, Belijdenissen. De vertaling is gebaseerd op de Amerikaanse editie van Henry Chadwick (New York: Oxford University Press, 1998), 187.
14. William James, Talks to Teachers on Psychology: And to Students on Some of Life’s Ideals (New York: Holt, 1906), 143.
15. Zie Eric R. Kandel, In Search of Memory: The Emergence of a New Science of Mind (New York: Norton, 2006), 208–210.
16. Ibid., 210–211.
17. Louis B. Flexner, Josefa B. Flexner en Richard B. Roberts, ‘Memory in Mice Analyzed with Antibiotics’. In: Science, 155 (1967): 1377–1383.
18. Kandel, In Search of Memory, 221.
19. Ibid., 214–215.
20. Ibid., 221.
21. Ibid., 276.
22. Ibid.
23. Ibid., 132.
24. Tot aan zijn dood in 2008, toen zijn naam werd onthuld, stond Molaison in de vakliteratuur bekend onder de initialen H.M.
25. Zie Larry R. Squire en Pablo Alvarez, ‘Retrograde Amnesia and Memory Consolidation: A Neurobiological Perspective’. In: Current Opinion in Neurobiology, 5 (1995): 169–177.
26. Daniel J. Siegel, The Developing Mind (New York: Guilford, 2001), 37–38.
27. In een onderzoek gehouden in 2009 vonden Franse en Amerikaanse onderzoekers bewijsmateriaal voor de stelling dat korte, intense trillingen die zich voordoen in de hippocampus gedurende de slaap, een belangrijke rol spelen bij de opslag van herinneringen in de cortex. Toen de onderzoekers de trillingen in de hersenen van ratten onderdrukten, bleken de ratten niet in staat om hun langetermijnherinneringen die te maken hadden met ruimte, te consolideren. Gabrielle Girardeau, Karim Benchenane, Sidney I. Wiener, et al., ‘Selective Suppression of Hippocampal Ripples Impairs Spatial Memory’, Nature Neuroscience, 13 september 2009, www.nature.com/neuro/journal/vaop/ncurrent/abs/nn.2384.html.
28. University of Haifa, ‘Researchers Identified a Protein Essential in Long Term Memory Consolidation’, Physorg.com, 9 september 2008, www.physorg.com/news140173258.html.
29. Zie Jonah Lehrer, Proust Was a Neuroscientist (New York: Houghton Mifflin, 2007), 84–85.
30. Joseph LeDoux, Synaptic Self: How Our Brains Become Who We Are (New York: Penguin, 2002), 161.
31. Nelson Cowan, Working Memory Capacity (New York: Psychology Press, 2005), 1.
32. Torkel Klingberg, The Overflowing Brain: Information Overload and the Limits of Working Memory, vertaald vanuit de editie van Neil Betteridge (Oxford: Oxford University Press, 2009), 36.
33. Sheila E. Crowell, ‘The Neurobiology of Declarative Memory’. In: John H. Schumann, Shelia E. Crowell, Nancy E. Jones, et al., The Neurobiology of Learning: Perspectives from Second Language Acquisition (Mahwah, NJ: Erlbaum, 2004), 76.
34. Zie onder meer, Ray Hembree en Donald J. Dessart, ‘Effects of Handheld Calculators in Precollege Mathematics Education: A Meta-analysis’. In: Journal for Research in Mathematics Education, 17, no. 2 (1986): 83–99.
35. Kandel, In Search of Memory, 210.
36. Geciteerd in Maggie Jackson, Distracted: The Erosion of Attention and the Coming Dark Age (Amherst, New York: Prometheus, 2008), 242.
37. Kandel, In Search of Memory, 312–315.
38. David Foster Wallace, This Is Water: Some Thoughts, Delivered on a Significant Occasion, about Living a Compassionate Life (New York: Little, Brown, 2009), 54 en 123.
39. Ari N. Schulman, correspondentie met de auteur, 7 juni 2009.
40. Lea Winerman, ‘The Culture of Memory’. In: Monitor on Psychology, 36, no. 8 (september 2005): 56.
41. Pascal Boyer en James V. Wertsch, eds., Memory in Mind and Culture (New York: Cambridge University Press, 2009), 7 en 288.
42. Richard Foreman, ‘The Pancake People, or, “The Gods Are Pounding My Head”’, Edge, 8 maart 2005, www.edge.org/3rd_culture/foreman05/foreman05_index.html.
Aanvullend OVER HET SCHRIJVEN VAN DIT BOEK
1. Benjamin Kunkel, ‘Lingering’, n+1, 31 mei 2009, www.nplusonemag.com/lingering.
Tien ZOIETS ALS IK
1. Joseph Weizenbaum, ‘ELIZA – A Computer Program for the Study of Natural Language Communication between Man and Machine’. In: Communications of the Association for Computing Machinery, 9, no. 1 (januari 1966): 36–45.
2. David Golumbia, The Cultural Logic of Computation (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2009), 42.
3. Geciteerd in Golumbia, Cultural Logic, 37.
4. Ibid., 42.
5. Weizenbaum, ‘ELIZA’.
6. Ibid.
7. Joseph Weizenbaum, Computer Power and Human Reason: From Judgment to Calculation (New York: Freeman, 1976), 5.
8. Ibid., 189.
9. Ibid., 7.
10. Geciteerd in Weizenbaum, Computer Power, 5.
11. Kenneth Mark Colby, James B. Watt, en John P. Gilbert, ‘A Computer Method of Psychotherapy: Preliminary Communication’. In: Journal of Nervous and Mental Disease, 142, no. 2 (1966): 148–152.
12. Weizenbaum, Computer Power, 8.
13. Ibid., 17–38.
14. Ibid., 227.
15. John McCarthy, ‘An Unreasonable Book’. In: SIGART Newsletter, 58 (juni 1976).
16. Michael Balter, ‘Tool Use Is Just Another Trick of the Mind’. In: Science-NOW, 28 januari 2008, http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2008/128/2.
17. The Letters of T. S. Eliot, vol. 1, 1898–1922, ed. Valerie Eliot (New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1988), 144. Wat Nietzsche betreft, zijn affaire met Malling-Hansens schrijfkogel was weliswaar intens maar van korte duur. Zoals zo vaak het geval is bij eerste gebruikers van nieuwe gadgets, ging hij zich steeds meer ergeren aan de tekortkomingen van de typemachine. Toen de mediterrane lucht met de komst van de lente vochtiger werd, kwamen de toetsen steeds vaker vast te zitten en liep de inkt uit over het papier. ‘Het apparaat,’ schreef Nietzsche in een brief, ‘is even kwetsbaar als een jonge hond en geeft behoorlijk wat last.’ Binnen een maand had hij het opgegeven om met zijn schrijfkogel te schrijven en ruilde hij het onwillige apparaat in voor een secretaresse, de jonge dichteres Lou Salomé, aan wie hij zijn woorden dicteerde. Vijf jaar later sprak Nietzsche zich in een van zijn laatste boeken, Zur Genealogie der Moral, uit tegen de mechanisatie van het menselijk denken en de menselijke identiteit. Hij prees de contemplatieve staat van de geest waardoor we in alle rust en weloverwogen onze ervaringen ‘verteren’. ‘Het tijdelijk sluiten van de deuren en ramen van ons bewustzijn, de bevrijding van alle luidruchtige herrie en consternatie,’ schreef hij, stelt het brein in staat ‘om ruimte te maken voor de nieuwe en bovenal nobelere taken’. Friedrich Nietzsche, The Genealogy of Morals (Mineola, NY: Dover, 2003), 34.
18. Norman Doidge, The Brain That Changes Itself: Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science (New York: Penguin, 2007), 311.
19. John M. Culkin, ‘A Schoolman’s Guide to Marshall McLuhan’. In: Saturday Review, 18 maart 1967.
20. Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man, critical ed., ed. W. Terrence Gordon (Corte Madera, CA: Gingko Press, 2003), 63–70.
21. Lewis Mumford, Technics and Civilization (New York: Harcourt Brace, 1963), 15.
22. Weizenbaum, Computer Power, 25.
23. Roger Dobson, ‘Taxi Drivers’ Knowledge Helps Their Brains Grow’. In: Independent, 17 december 2006.
24. Doidge, Brain That Changes Itself, 310–311.
25. Jason P. Mitchell, ‘Watching Minds Interact’. In: What’s Next: Dispatches on the Future of Science, ed. Max Brockman (New York: Vintage, 2009), 78–88.
26. Bill Thompson, ‘Between a Rock and an Interface’. In: BBC News, 7 oktober 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7656843.stm.
27. Christof van Nimwegen, ‘The Paradox of the Guided User: Assistance Can Be Counter-effective’, SIKS Dissertation Series no. 2008-2009, Universiteit van Utrecht, 31 maart 2008. Zie ook Christof van Nimwegen en Herre van Oostendorp, ‘The Questionable Impact of an Assisting Interface on Performance in Transfer Situations’. In: International Journal of Industrial Ergonomics, 39, no. 3 (mei 2009): 501–508.
28. Ibid.
29. Ibid.
30. ‘Features: Query Suggestions’, Google Web Search Help, ongedateerd, http://labs.google.com/suggestfaq.html.
31. James A. Evans, ‘Electronic Publication and the Narrowing of Science and Scholarship’. In: Science, 321 (18 juli 2008): 395–399.
32. Ibid.
33. Thomas Lord, ‘Tom Lord on Ritual, Knowledge and the Web’. Op: Rough Type-blog, 9 november 2008, www.roughtype.com/archives/2008/11/tom_lord_on_rit.php.
34. Marc G. Berman, John Jonides en Stephen Kaplan, ‘The Cognitive Bene— fits of Interacting with Nature’. In: Psychological Science, 19, no. 12 (december 2008): 1207–1212.
35. Carl Marziali, ‘Nobler Instincts Take Time’, USC Website, 14 april 2009, http://college.usc.edu/news/stories/547/nobler-instincts-take-time.
36. Mary Helen Immordino-Yang, Andrea McColl, Hanna Damasio en Antonio Damasio, ‘Neural Correlates of Admiration and Compassion’. In: Proceedings of the National Academy of Sciences, 106, no. 19 (12 mei 2009): 8021–8026.
37. Marziali, ‘Nobler Instincts’.
38. L. Gordon Crovitz, ‘Information Overload? Relax’. In: Wall Street Journal, 6 juli 2009.
39. Sam Anderson, ‘In Defense of Distraction’. In: New York, 25 mei 2009.
40. Tyler Cowen, Create Your Own Economy (New York: Dutton, 2009), 10.
41. Jamais Cascio, ‘Get Smarter’. In: Atlantic, juli/augustus 2009.
42. Martin Heidegger, Discourse on Thinking (New York: Harper & Row, 1966), 56.
43. Martin Heidegger, The Question Concerning Technology and Other Essays (New York: Harper & Row, 1977), 35.
Epiloog MENSELIJKE ELEMENTEN
1. William Stewart, ‘Essays to Be Marked by “Robots”’, Times Education Supplement, 25 september 2009.